FIDIC (International Federation of Consulting Engineers / Uluslararası Müşavir Mühendisler Federasyonu) Kırmızı Kitap’ta belirtilen HAK TALEBİ (Claim) maddesi, tarafların sözleşme süresince karşılaşabilecekleri hemen her türlü ek hak, ödeme, süre ve benzeri konuları kurallara bağlayarak, proje yönetiminin hukuki ve teknik açıdan daha öngörülebilir şekilde ilerlemesini amaçlar.
YAZAN: Şükrü Yılmaz
İnşaat Y. Mühendisi / Teknik Ofis Müdürü
Yukarıda Orijinal Metni bulunan Fidic Kırmızı kitaptaki "Claims / Hak Talepleri" maddeleri, hem İşveren'in hem de Yüklenici'nin hangi durumlarda ilave hak talebinde bulunabileceğini düzenler.
Söz konusu metinde, hak talebi (Claim) üç ana kategoride ele alınır:
İşveren tarafından hak talebi / Alt-paragraf (a)
İşveren, Yüklenici’den ek ödeme veya sözleşme bedelinden indirim (Contract Price Reduction) talep edebileceğini düşünüyor;
Veya İşveren, Yüklenici’nin gerçekleştirdiği işin kusuru, gecikmesi veya benzeri sebeplerle Bakım Dönemi’nin (DNP – Defects Notification Period) uzatılmasına gerek olduğunu düşünüyorsa;
Bu gibi hallerde İşveren, Yüklenici’ye resmi bildirimi yapıp (Notice), talebini Sub-Clause 20.2 altındaki usule uygun şekilde ileri sürecektir.
Yüklenici tarafından hak talebi / Alt-paragraf (b)
Yüklenici, yapılan işlere ilişkin ilave ödeme (ek bedel) talep edebileceğini düşünüyorsa;
Veya tamamlamada gecikmeye sebep olan iş programı, şantiye koşulları, tasarım değişikliği vb. etkenler nedeniyle ek süre (EOT – Extension of Time) gerektiğini değerlendiriyorsa;
Bu durumda Yüklenici, Sub-Clause 20.2 [Claims For Payment and/or EOT] uyarınca resmi talepte bulunacaktır.
Taraflardan birinin diğer bir hak veya yükümlülük konusunda / Alt-paragraf (c)
“Başka tür” bir talep söz konusu olduğunda (örneğin bir karar, tespit, talimat veya Mühendis’in bir görüşü/ölçümü/sertifikasyonu vb. nedeniyle ortaya çıkan anlaşmazlık ya da ek hak talebi gibi) ancak bu talebin kapsamı (a) veya (b)’deki tipik ödeme veya süre uzatım taleplerini içermiyorsa;
Bu durumda hak talebi (Claim) altındaki süreç yine devreye girebilir.
Örneğin, “İşveren’in veya Mühendis’in verdiği bir talimatın geçerliliği” veya “Mühendis’in bir ölçümündeki tutarsızlık” gibi konular;
Bu hallerde, önce talebi alan taraf (diğer taraf veya Mühendis) talebe itiraz eder veya hiç cevap vermezse “ihtilaf” statüsüne geçilmiş kabul edilmez; ancak talepte bulunan taraf, Sub-Clause 3.7 [Agreement or Determination] altındaki sürece müracaat edebilir. Bu başvuruyu “Mühendis’e yönlendiren bildirim” ile yapar.
Yukarıdaki üç ana kategorinin uygulama yöntemi de farklıdır:
(a) ve (b) altındaki talepler “ödeme” veya “süre uzatımı” ile ilgili olduğu için Sub-Clause 20.2’deki prosedür işletilir.
(c) altındaki bir talep, Mühendis’in veya diğer tarafın “kabul etmemesi” veya “zımnen (hiç cevap vermeyerek) reddetmesi” durumunda doğrudan bir ihtilaf (Dispute) olarak nitelendirilmez. Bunun yerine, hak iddiasında bulunan taraf talebini Mühendis’e yönlendirir ve Sub-Clause 3.7 uyarınca anlaşma veya belirleme (Agreement or Determination) süreci başlar.
Aşağıda bu üç alt başlık ile ilgili örnek senaryolar verilmiştir.
1. İşveren Tarafından Hak Talebi Örneği / Alt-paragraf (a)
Senaryo:
Projede kullanılan malzemelerden bazılarının teknik şartnamelerde belirtilen standartları karşılamadığı tespit edilmiş olsun.
İnşaat sırasında veya geçici kabul (Taking Over) aşamasında Mühendis, bu durumun projede revizyon gerektirdiğini ve gecikmeye yol açtığını raporlamış olsun. Ayrıca, kalitesiz malzeme nedeniyle ilave testler veya iş tekrarları gerekmiş olabilir.
İşveren bu ilave test ve iş tekrarları için oluşan maliyetten dolayı Yüklenici’nin sorumlu olduğunu düşünmektedir.
Böyle bir durumda İşveren, Sub-Clause 20.2 uyarınca “Yüklenici’den ek ödeme talep ettiği” (veya “mevcut sözleşme bedelinden indirim yaptığı”) bir hak talebi süreci başlatabilir.
Uygulama:
İşveren, Yüklenici’ye resmi bir bildirim (Notice) göndererek bu eksiklik nedeniyle uğradığı zararı ve bu zarar karşılığında ne talep ettiğini belirtir.
Sub-Clause 20.2’deki süreleri dikkate alarak, gerekli detayları ve dayanakları (tutanaklar, test raporları vb.) sunar.
Yüklenici, bu talebe bir cevap verir ve “kabul veya itiraz” pozisyonunu ortaya koyar.
Eğer taraflar uzlaşamazsa Sub-Clause 3.7 veya akabinde uyuşmazlık çözüm mekanizmalarına (DAB, tahkim vb.) gidilebilir.
2. Yüklenici Tarafından Hak Talebi Örneği / Alt-paragraf (b)
Senaryo:
Şantiye sahasında beklenmedik jeolojik koşullar ortaya çıkar. Projede öngörülmemiş zemin tipleri veya yeraltı su seviyesi ile karşılaşılır.
Bu durum Yüklenici’nin iş programını etkilemiş ve işin ilerlemesinde fazladan maliyet yaratmıştır (örneğin daha güçlü temel kazıkları, ek enjeksiyon çalışmaları, deşarj pompaları vb.).
Yüklenici, hem daha uzun bir süreye (EOT) hem de ek bedel ödemesine ihtiyacı olduğunu düşünmektedir.
Uygulama:
Yüklenici, Sub-Clause 20.2’ye uygun olarak bir “ek süre ve ek bedel” talep bildirimi (Notice of Claim) sunar.
Talep bildiriminde bu beklenmedik koşulların sözleşme veya teknik şartnamede öngörülemez olduğunu ve hangi maliyet kalemlerini doğurduğunu açıklar.
Gerekli teknik raporlar, test sonuçları, günlük tutanaklar vb. delilleri ekler.
İşveren veya Mühendis bu talebi inceler, gerekirse Yüklenici’den ek bilgi talep eder.
Sonuçta Mühendis veya İşveren, talebin tümünü veya bir kısmını kabul edebilir, reddedebilir veya revize edilen bir meblağı/tarih uzatımını tespit edebilir (Sub-Clause 3.7 çerçevesinde).
Anlaşmazlık devam ederse, uyuşmazlık çözüm mekanizmalarına geçilir.
3. Diğer Tür Hak Talebi / Alt-paragraf (c)
Bu tip talep genellikle “ek ödeme” veya “süre uzatımı” yerine; sertifikasyon, ölçüm, onay, emir, talimat gibi konularda ortaya çıkar.
Örnek:
Mühendis, bir birim-fiyat pozunun ölçümünde belli bir metraj düşümü yapar. Yüklenici ise bu metrajın yanlış olduğunu düşünür, ancak bu talep ek ödeme talebi kapsamına da kısmen girebilir. Eğer tamamen bir “ödeme kalemi”ne girmiyorsa (ya da “süre uzatımı”ndan bağımsız bir konuyorsa), sub-paragraf (c) çerçevesinde değerlendirilebilir.
Yüklenici, Mühendis’in onay vermediği bir metodu uygulamak istiyordur. Mühendis onaylamayıp “başka bir yöntem kullan” talimatı verince, Yüklenici bu karara itiraz edebilir. Eğer bu itiraz, doğrudan ek ödeme veya süre uzatımı gerektirmeyen bir “hak” arayışına dayanıyorsa, (c) altındaki süreç işletilir.
Uygulama (c) Altında:
Yüklenici veya İşveren, karşı tarafın (veya Mühendis’in) verdiği karara veya talimata itirazını veya değiştirilmesini talep eden bir bildirim gönderir.
Diğer taraf (veya Mühendis) eğer bu talebe katılmıyorsa ya da cevap vermiyorsa bir uyuşmazlık doğmuş sayılmaz.
Talep sahibi taraf, Sub-Clause 3.7’ye atıfta bulunarak Mühendis’ten bir “Agreement or Determination” (uzlaşma veya belirleme) yapmasını isteyebilir. Bunun için resmî bir “İhtilaf Olmasa da Determination Talebi” niteliğindeki bildirim gönderir.
Mühendis, tarafları dinler, ek bilgi ister veya toplantı yapılmasını talep edebilir. Uzlaşma sağlanamıyorsa Mühendis kendi determinations (tespit) kararını verir.
Bu karar da taraflarca kabul edilmezse, uyuşmazlık çözüm yolları devreye girer.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN SÜRELER VE PROSEDÜRLER
FIDIC Kırmızı Kitap, hak talepleri için “Notice of Claim” sunma süreleri getirir. Genellikle “Hak talebine neden olan olay / durum” ortaya çıktıktan sonra belirli bir süre (ör. 28 gün veya sözleşmede belirtilen başka bir süre) içinde bu bildirimin yapılması şarttır.
Süresinde yapılmayan bildirimler genellikle hak kaybına neden olabilir (ancak bunu sözleşmede yer alan ek hükümler veya ülke mevzuatı doğrultusunda değerlendirmek gerekir).
Mühendis’in, hak talebine ilişkin bilgileri aldıktan sonra inceleme yapmak ve taraflara rapor sunmak için de sözleşmede belirtilen bir süresi vardır.
Eğer Mühendis’in veya karşı tarafın verdiği cevap yeterli bulunmuyorsa, Sub-Clause 3.7’de belirtilen “Agreement or Determination” süreci devreye girer.
En nihayetinde, anlaşmazlık çözülemezse FIDIC sözleşmelerine özgü DAB (Dispute Adjudication Board) veya tahkim, yargı yolları gibi mekanizmalar söz konusu olabilir.
ÖZET VE SONUÇ
Hak Talebi Kapsamı: FIDIC 2017 Kırmızı Kitap’ta Claim (Hak Talebi) konsepti;
İşveren’in talebi (ödeme veya DNP uzatımı),
Yüklenici’nin talebi (ödeme veya süre uzatımı),
Diğer her türlü hak veya muafiyet talebi (belirli bir emir, talimat, onay, sertifikasyon vb. hususta “benim hakkım var” iddiası), şeklinde geniş bir yelpazede düzenlenmiştir.
Prosedür Seçimi:
(a) ve (b) maddeleri tipik “Ödeme ve/veya EOT” talepleri için Sub-Clause 20.2 yolunu izler.
(c) maddesi “başka türlü” hak veya muafiyet iddiaları için, önce talebi alan taraf veya Mühendis reddeder (ya da hiç cevap vermez) ve talep sahibi taraf bundan sonra Sub-Claus 3.7 doğrultusunda “Mühendis’in anlaşma veya belirlemesi” prosedürünü başlatır.
Zamanlamaya Dikkat: FIDIC’in en önemli prensiplerinden biri, hak taleplerinin uygun süre içerisinde ve doğru formatta bildirimle sunulmasıdır.
Sonrasında Uyuşmazlık Süreci: Mühendis’in kararından veya tarafların uzlaşmasından sonuç alınamadığında, FIDIC’in uyuşmazlık çözüm sistemine (DAB/DAAB, tahkim vb.) gidilir.
Bu şekilde, FIDIC Kırmızı Kitap’ta belirtilen hak talebi (Claim) maddesi, tarafların sözleşme süresince karşılaşabilecekleri hemen her türlü ek hak, ödeme, süre ve benzeri konuları kurallara bağlayarak, proje yönetiminin hukuki ve teknik açıdan daha öngörülebilir şekilde ilerlemesini amaçlar.
ŞANTİYE®
Daha iyi yapılar için...
7 Mart 2025
Türkiye'nin en ESKİ ve en çok ZİYARET EDİLEN şantiyesi: ŞANTİYE®...
İnşaata dair "KAYDADEĞER" ne varsa... 1988'den bu yana...
Şantiye®nin ürettiği, derlediği ve yayınladığı içeriklerde öncelik “KAMUSAL YARAR”dır...
Ve yayınlanan içeriğin “ÖZEL” olmasına özen gösterilir...
BASILI DERGİ + E-DERGİ + SANTİYE.COM.TR + SOSYAL MEDYA + DİJİTAL PLATFORMLAR...
İnşaat sektörünün buluşma noktası Şantiye®, “Güven”i temsil eden “Basılı bir Yayın” olma özelliğinin yanı sıra yenilenen web sitesi, Turkcell Dergilik ve Türk Telekom E-Dergi gibi mobil uygulamalardaki varlığı, 42 bin E-Bülten abonesi ve 85 bin sosyal medya takipçisi-bağlantısıyla inşaat sektörünün en önemli iletişim platformlarından biri olmaya her ortamda devam ediyor... 1988'den bu yana...
Şantiye® ayrıca yapı sektörüne "Şantiye'nin Yıldızı Ödülü", "Yılın Yeşil Yapı Malzemesi / Teknolojisi Ödülü" ve "Şantiyeden Kareler Fotoğraf Yarışması" gibi farklı organizasyonlarla da katkı sunuyor.
Şantiye®nin son sayısı da dahil 1988 yılından bugüne kadar yayınlanan TÜM SAYILARINA E-Dergi olarak göz atmak için lütfen tıklayın...
Şantiye®, başta ABONELERİ olmak üzere 2020-2025 yıllarında ilan veren firmalar ABS Yapı, Akyapı, Alumil, Anadolu Motor (Honda), Alkur, Ak-İzo, Altensis, Arbiogaz, Aremas, Arfen, Artus, Assan Panel, Asteknik, Atos, Batıçim, Baumit, Betek, Betonblock, Borusan CAT, Bosch Termoteknik, Bostik, BTM, Buderus, Bureau Veritas, Chryso, Çimsa, Çuhadaroğlu, Çukurova Isı, Deutsche Messe, Duyar Vana, DYO, Efectis ERA, Ekomaxi, Elkon, Emülzer, Eryap, Filli Boya, Fixa, Fullboard, Form Endüstri Ürünleri, Form Endüstri Tesisleri, Form MHI (Mitsubishi Heavy Industries) Klima, Garanti Leasing, GF Hakan Plastik, Gökçe Brülör, Grundfos, Hilti, IQ Alüminyum (by Deceuninck), İNKA, İntek, İpragaz, İstanbul Teknik, İzocam, İzoser, Kalekim, Knauf, Knauf Insulation, Komatsu, Köster, Kuzu Grup, LG, Marubeni, Masdaf, Master Builders Solutions, MBI Braas, Meiller Kipper (Doğuş Otomotiv), Messe Frankfurt, Messe München/Agora Tur., Mekon, Mitsubishi Chemical, Molecor, Nalburdayim.com, NETCAD, ODE, Ökotek, Özler Kalıp, Özpor, Panasonic, PERI, Pimakina, Polyfibers, Polyfin, Prometeon, Ravago, Rehau, Saint Gobain Türkiye, Samsung, Saray Alüminyum, Schüco, Selena (Tytan), Sentez Mekanik, Serge Ferrari, Shell, Siemens, Sistem İnşaat, Soudal, Sika, Şişecam, Temsa, TMS, Tekno Yapı, Türk Ytong, Tremco illbruck, Vaillant, Vekon, Viessmann, Wermut, Wilo, Winsa, XCMG ve Xylem’in değerli katkılarıyla hazırlanmaktadır.
ABONE OLMAK İÇİN
Bir yıllık abonelik bedelimiz olan 1200 TL (6 Sayı, KDV Dahil)'yi TR70 0001 0008 5291 9602 1550 01 IBAN no’lu hesabımıza (Ekosistem Medya) yatırıp; ardından dekontu, açık adresinizi ve fatura bilgilerinizi (şahıs ise TC kimlik no; firma ise vergi dairesi-numarası) santiye@santiye.com.tr adresine e-posta veya 0532 516 03 29 no’lu telefona WhatsApp / SMS aracılığıyla ulaştırabilirsiniz.
