İnsan psikolojisi ve önyargıları inşaat projelerine hangi konular özelinde, nasıl yansıyor? Ve bu unsurların etkileri şantiyelerde ne oluyor?

YAZAN: İnş. Y. Müh. Ari Zingillioğlu / az2544@columbia.edu

İdrak ile ilgili önyargılar (bilişsel önyargı/yanılgı), bireylerin mantıklı muhakeme ve objektif karar verme süreçlerinden sapmasına neden olan tutarlı düşünce kalıplarıdır. Bu önyargı ve yanılgılar, insan beyninin bilgi işlemeyi ve hızlı kararlar almayı kolaylaştıran zihinsel kestirmelere/kısayollara (heuristics) dayanmasından kaynaklanır. Bu kısayollar, pratik ve zamandan tasarrufu sağlayıcı görünseler de, mantık hatalarına, algı bozukluklarına ve yetersiz yargılara yol açabilirler.

Bilişsel önyargıları belirlemenin temel amacı, bu yanılgıların kişilerin ve meslek sahiplerinin karar verme süreçlerini ve günlük davranışlarını nasıl etkilediğini fark etmelerini sağlamaktır. Bu farkındalık, hem kişisel hem de mesleki bağlamda, bu yanılgıların etkilerini azaltmaya yönelik stratejiler geliştirmeye olanak tanır. Bu anlayış, daha objektif ve rasyonel problem çözme yaklaşımlarının benimsenmesini teşvik ederek hata oranlarını azaltır ve sonuçların iyileştirilmesine katkı sağlar.

İş ortamlarında, özellikle inşaat sektöründe, bilişsel yanılgıların etkisini anlamak, proje sonuçlarını, paydaşlarla iletişim stratejilerini, ekip iş birliğini ve şantiye karar alma yöntemlerini iyileştirmede önemli bir rol oynar. Bu yanılgılar ele alındığında, inşaat ekipleri proje hedeflerine daha adil ve etkili bir şekilde ulaşabilir, proje verimliliğini artırabilir ve ekip dinamiklerini güçlendirebilir.

BİLİŞSEL ÖNYARGILARIN KAYNAKLARI
Bilişsel önyargılar üç ana faktörden kaynaklanır:
1. Evrimsel Temel: İnsan beyni, hayatta kalma mekanizması olarak, büyük miktarda bilgiyi hızlı bir şekilde işleyebilme yeteneği geliştirmiştir. Kısayollar, bu karmaşık karar alma süreçlerini basitleştirir.
2. Bilişsel Yük: Yoğun bilgi akışıyla veya zaman baskısıyla karşılaşıldığında, bilişsel yanılgılar karar vermeyi kolaylaştırarak zihinsel yükü azaltır.
3. Duygusal Etkiler: Duygular, algıyı ve yargıyı şekillendirir, bu da çoğu zaman önyargılı düşünceye yol açar.

İnşaat sektöründe, iyimserlik yanılgısı, doğrulama yanılgısı, demirleme etkisi (anchoring), bilgi yanılgısı, statükoyu koruma yanılgısı, sürü etkisi (bandwagon effect), Dunning-Kruger etkisi ve planlama yanılgısı gibi birçok bilişsel yanılgı yaygındır. Bu yanılgılar, proje maliyet tahminlerini, iş programlarını, kalite güvence ve kontrol süreçlerini ve risk değerlendirmelerini etkileyebilir. Bu makalede, bu bilişsel yanılgıların şantiye ortamındaki günlük kararlarda nasıl ortaya çıktığı ve bunların nasıl ele alınabileceği incelenecektir.

İyimserlik Yanılgısı (Optimism Bias)
İyimserlik yanılgısı, proje ekibi üyelerinin olumlu sonuçların olasılığını abartması ve zorlukları ve riskleri hafife alması durumudur. İnşaat sektöründe, bu yanılgı genellikle aşırı iyimser iş programları ve yetersiz bütçe tahminleri şeklinde kendini gösterir. Örneğin, bir proje yöneticisi, bir projenin planlandığı zamanda tamamlanacağını varsayabilir, ancak mücbir sebepler, tedarik zinciri kesintileri, iş gücü yetersizliği veya paydaşlarla yanlış iletişim gibi riskleri göz ardı edebilir. 

 Bu yanılgıyı önlemek için gerçekçi planlama, benzer projelerin sonuçlarıyla kıyaslama, düzenli risk değerlendirmeleri ve ekibin farklı üyelerinin görüşlerini alarak daha dengeli bir bakış açısına sahip olmak gereklidir.

Doğrulama Yanılgısı (Confirmation Bias)
Doğrulama yanılgısı, bireylerin mevcut inançlarını destekleyen bilgileri araması veya yorumlaması ve çelişen kanıtları görmezden gelmesi eğilimidir. İnşaat projelerinde bu, hatalı tasarım dokümanlarında ısrar etme veya yetersiz çizim ve teknik şartnamelerle teklif toplama gibi durumlarla sonuçlanabilir. Örneğin, bir ekip, yeni bir malzemenin dezavantajlarıyla ilgili geri bildirimleri göz ardı edebilir çünkü bu malzemenin avantajlarına önceden inanmışlardır. 

Bu yanılgıyı azaltmak için tasarım ofislerinin, danışmanların ve şantiye ekiplerinin açık bir geri bildirim kültürü oluşturması ve veriye dayalı kararlar alması önemlidir.

Demirleme Etkisi (Anchoring Bias)
Demirleme etkisi, karar verirken ilk bilgi parçasına orantısız derecede fazla önem verilmesi durumudur. İnşaatta, ilk maliyet tahminleri veya proje takvimleri, daha sonra ortaya çıkan verilere rağmen sabit referans noktaları haline gelebilir. Bu, gerçekçi olmayan beklentilere ve kaynakların yanlış tahsisine neden olabilir. 

Bu yanılgının üstesinden gelmek için, ilk varsayımların düzenli olarak gözden geçirilmesi ve yeni veriler ortaya çıktıkça planların esnekliğinin korunması önemlidir.

Bilgi Bolluğu Yanılgısı (Information Bias)
Bilgi bolluğu yanılgısı, profesyonel çalışan ekipler, aşırı veri topladığında, daha fazla bilginin otomatik olarak daha iyi kararlara yol açtığına inandığında ortaya çıkar. Sektörde, eyleme geçirilebilir içgörülere öncelik vermeden ayrıntıların aşırı analizi, karar vermeyi yavaşlatabilir ve projeleri geciktirebilir. Örneğin, kritik güvenlik veya yapısal hususları ihmal ederken küçük tasarım öğelerine odaklanmak ilerlemeyi raydan çıkarabilir. 

Bilgi yanılgısını önlemek veya azaltmak için, proje ekipleri ilgili, yüksek öncelikli verileri toplamaya odaklanmalı ve karar verme verimliliğini vurgulamalıdır.

Statükoyu Koruma Yanılgısı (Status-Quo Bias)
Status-quo önyargısı, mevcut yöntem veya uygulamaların yeni yaklaşımları keşfetmeye yönelik çalışmalara tercih edilmesidir. İnşaatta, bu önyargı, Bina Bilgi Modellemesi (BIM), inşaat yönetimi yazılımı kullanımı veya sürdürülebilir inşaat teknikleri gibi ileri teknolojilerin benimsenmesi gibi yenilikleri engelleyebilir. İnşaat sektörü çalışanları, geleneksel yöntemlerin daha güvenilir olduğuna inanarak bu değişikliklere karşı koyabilirler. 

Statüko yanılgısının ele alınması, sürekli iyileştirmeyi teşvik etmeyi, ekipleri yeni teknolojiler üzerinde eğitmeyi ve pilot projeler aracılığıyla yenilikçi akımın faydalarını vurgulamayı amaçlar.

Sürü Etkisi (Bandwagon Effect)
Sürü etkisi, bireyler bir yaklaşımı veya kararı benimsediğinde ortaya çıkar, çünkü diğerleri de aynı şeyi yapar. İnşaatta, bu önyargı, ekiplerin proje için uygunluğunu değerlendirmeden piyasada sık rastlanan ve kullanılan, ancak üzerinde çalışılan projeye uygun olmayan malzeme veya teknikleri seçmelerine yol açabilir. Örneğin, bir yüklenici trend olan bir inşaat yöntemine geçebilir, çünkü projenin gereksinimleri ve hedefleri ile uyumlu olmasa bile rakibi onu kullanıyordur. Ancak, bu yöntem projenin genel bütünlüğüne uymuyor ise, yüklenici daha yolun başında hüsrana uğrayabilir. 

Bu önyargıyı azaltmak için bağımsız analiz yapabilmek, düşünceli ve pratik planlama yapabilmek ve kararların projeye özgü ihtiyaçlara dayanmasını sağlamak gerekir.

Dunning-Kruger Etkisi
Dunning-Kruger etkisi, sınırlı bilgi veya uzmanlığa sahip bireylerin yeteneklerini abarttığı bir durumu tanımlar. Bu önyargı, daha az deneyimli profesyoneller yetkinliklerinin ötesinde sorumluluklar üstlendiğinde, hatalara ve verimsizliklere yol açtığında inşaatta özellikle sorunlu olabilir. Örneğin, acemi bir şantiye şefi, taşeronların koordine edilmesinin karmaşıklığını hafife alabilir ve bu da takvimsel gecikmelere neden olabilir. 

İnşaat şirketleri mesleki eğitime, inşaat yapım metod ve yöntemlerinin detaylarını öğrenmeye ve öğretmeye, ve bu önyargıyla başa çıkmak için mentorluğa (konusunda uzman kişilere) yatırım yapmalıdır.

Planlama Yanılgısı (Planning Fallacy)
Planlama yanılgısı, bir projenin en önemli unsurları olan zamanı, maliyetleri ve riskleri küçümseyerek faydalarını abartmayı ifade eder. Bu önyargı, ekiplerin genellikle tarihsel kanıtlara rağmen projelerin sorunsuz bir şekilde ilerleyeceğine inandıkları projelerde yaygındır. Gerçekçi olmayan zaman çizelgeleri ve bütçeler, zamansal gecikmeler ve maliyet aşımlarına zemin hazırlar. 

Planlama safsatasının üstesinden gelmek, sağlam proje yönetimi uygulamalarını benimsemeyi, acil durum planını dahil etmeyi ve ulaşılabilir hedefler belirlemek için geçmiş projelerden ders çıkarmayı gerektirir.

SONUÇ
Bilişsel önyargılar, inşaat endüstrisindeki kararların ve davranışların şekillendirilmesinde önemli bir rol oynar ve genellikle verimsizliklere, hatalara ve güvenlik risklerine yol açar. İyimserlik önyargısından Dunning-Kruger etkisine kadar bu zihinsel kısayollar maliyet tahminlerini, iş programlarını, kalite kontrol mekanizmasını, risk değerlendirmelerini ve takım dinamiklerini etkileyebilir. Bununla birlikte, bu önyargıları tanımlayarak ve ele alarak, inşaat sektöründe görev alan uzmanlar daha rasyonel, nesnel karar vermeyi teşvik edebilir, proje sonuçlarını iyileştirebilir ve paydaş işbirliğini geliştirebilir. Açık iletişimi teşvik etmek, bilgi paylaşırken şeffaf olmak, veri odaklı planlamaya güvenmek gibi stratejileri uygulamak, eğitim ve öğretime yatırım yapmak, bu önyargıları azaltmaya ve inşaat projelerinin başarılı bir şekilde teslim edilmesine yardımcı olabilir. Bilişsel önyargıların etkisini tanımak sadece teorik bir egzersiz değildir. Bunlar aynı zamanda inşaat sektörünün sürdürülebilir büyümesi, sürekli ilerleme kaydetmesi ve yenilikçi olabilmesi için pratik gerekliliklerdir.

Not: Bu makalenin İngilizce orijinal versiyonu, Ari Zingillioğlu’nun sahibi olduğu ZINCONS Mühendislik/Danışmanlık firmasının web sitesinde (2 Aralık 2024) yayınlanmıştır. Makalenin orijinaline bu link üzerinden ulaşabilirsiniz.

ŞANTİYE^®
Daha iyi yapılar için...
20 Aralık 2024

Türkiye'nin en ESKİ ve en çok ZİYARET EDİLEN şantiyesi: ŞANTİYE^®... 
İnşaata dair "KAYDADEĞER" ne varsa... 1988'den bu yana...
Şantiye^®nin ürettiği, derlediği ve yayınladığı içeriklerde öncelik “KAMUSAL YARAR”dır... 
Ve yayınlanan içeriğin “ÖZEL” olmasına özen gösterilir...

BASILI DERGİ + E-DERGİ + SANTİYE.COM.TR + SOSYAL MEDYA + DİJİTAL PLATFORMLAR... 

İnşaat sektörünün buluşma noktası Şantiye^®, “Güven”i temsil eden “Basılı bir Yayın” olma özelliğinin yanı sıra yenilenen web sitesi, Turkcell Dergilik ve Türk Telekom E-Dergi gibi mobil uygulamalardaki varlığı, 42 bin E-Bülten abonesi ve 85 bin sosyal medya takipçisi-bağlantısıyla inşaat sektörünün en önemli iletişim platformlarından biri olmaya her ortamda devam ediyor... 1988'den bu yana...

Şantiye^® ayrıca yapı sektörüne "Şantiye'nin Yıldızı Ödülü", "Yılın Yeşil Yapı Malzemesi / Teknolojisi Ödülü" ve "Şantiyeden Kareler Fotoğraf Yarışması" gibi farklı organizasyonlarla da katkı sunuyor. 

Şantiye^®nin son sayısı da dahil 1988 yılından bugüne kadar yayınlanan TÜM SAYILARINA E-Dergi olarak göz atmak için lütfen tıklayın... 

Şantiye^®, başta ABONELERİ olmak üzere 2020-2024 yıllarında ilan veren firmalar ABS Yapı, Akyapı, Alumil, Anadolu Motor (Honda), Alkur, Ak-İzo, Altensis, Arbiogaz, Aremas, Arfen, Assan Panel, Asteknik, Atos, Batıçim, Baumit, Betek, Betonblock, Borusan CAT, Bosch Termoteknik, Bostik, BTM, Buderus, Bureau Veritas, Chryso, Çimsa, Çuhadaroğlu, Çukurova Isı, Duyar Vana, DYO, Efectis ERA, Ekomaxi, Elkon, Emülzer, Eryap, Filli Boya, Fixa, Fullboard, Form Endüstri Ürünleri, Form Endüstri Tesisleri, Form MHI (Mitsubishi Heavy Industries) Klima, Garanti Leasing, GF Hakan Plastik, Gökçe Brülör, Grundfos, Hilti, IQ Alüminyum (by Deceuninck), İNKA, İntek, İpragaz, İstanbul Teknik, İzocam, İzoser, Kalekim, Knauf, Knauf Insulation, Komatsu, Köster, Kuzu Grup, LG, Marubeni, Masdaf, Master Builders Solutions, MBI Braas, Meiller Kipper (Doğuş Otomotiv), Messe Frankfurt, Messe München/Agora Tur., Mekon, Mitsubishi Chemical, Nalburdayim.com, NETCAD, ODE, Ökotek, Özler Kalıp, Özpor, Panasonic, PERI, Pimakina, Polyfibers, Polyfin, Prometeon, Ravago, Rehau, Saint Gobain Türkiye, Saray Alüminyum, Schüco, Selena (Tytan), Sentez Mekanik, Serge Ferrari, Shell, Siemens, Sistem İnşaat, Soudal, Sika, Şişecam, Temsa, TMS, Tekno Yapı, Türk Ytong, Tremco illbruck, Vaillant, Vekon, Wermut, Wilo ve Xylem’in değerli katkılarıyla hazırlanmaktadır.

ABONE OLMAK İÇİN
Bir yıllık abonelik bedelimiz olan 1200 TL (6 Sayı, KDV Dahil)'yi TR70 0001 0008 5291 9602 1550 01 IBAN no’lu hesabımıza (Ekosistem Medya) yatırıp; ardından dekontu, açık adresinizi ve fatura bilgilerinizi (şahıs ise TC kimlik no; firma ise vergi dairesi-numarası) santiye@santiye.com.tr adresine e-posta veya 0532 516 03 29 no’lu telefona WhatsApp / SMS aracılığıyla ulaştırabilirsiniz.