Yangın güvenliği önlemleri alınırken, tarihi özelliklere zarar vermemek temel bir prensip olmalıdır. Ulusal ve uluslararası standartlar rehberlik etse de tedbirler planlanırken tarihi dokunun korunması sürekli akılda tutulmalıdır. Bu dengeyi sağlamak için, binanın yapısına özgü yangın mühendisliği çalışmaları ile performansa dayalı güvenlik çözümleri tasarlanmalıdır. Hatta, mevzuatın zorunlu kılmadığı durumlarda bile yangın güvenliğini en üst düzeye çıkarmak için mevcut tüm imkanlar değerlendirilmelidir.
Elif ÇATAKLI
Yangın Güvenlik Mimarı / Efectis Era Avrasya
elif.catakli@efectis.com
GİRİŞ
Tarihi yapılar ulusal geçmişi ve kültürel sürekliliği temsil eder; bu nedenle onları yangın ve deprem gibi tehlikelerden korumak temel sorumluluğumuzdur. Yangın çıktığında, binalar sadece ateşten değil, söndürme sırasında kullanılan su ve kimyasallardan da zarar görür.
İstatistiklere göre, yangınlar genellikle eskiyen elektrik/ısıtma sistemlerinden veya restorasyonlardaki hatalı uygulamalardan kaynaklanmaktadır. Bir yapının kullanım amacı da risk düzeyini etkileyen önemli bir faktördür. Geçmişten gelen yıpranmış malzemelerin kolay yanıcılığı nedeniyle, özellikle restorasyon aşamalarında doğru uygulama ve denetimlerle yangın güvenliğine daha fazla önem verilmelidir.
TARİHİ BİNALARDA ÇIKAN YANGINLAR
Tarihi binalardaki yangınlar çok yönlü ve karmaşık nedenlere dayanır. Bu yapılar, genellikle eskimiş elektrik ve ısıtma sistemleri ile yanıcı ahşap gibi yapısal zafiyetler nedeniyle yangın riskini bünyesinde barındırır. Ayrıca, restorasyon sırasındaki hatalar veya insan ihmali gibi faktörlerin birleşimi, küçük bir yangının hızla felaket boyutuna ulaşmasına neden olabilir.
Elektrik Sistemi Sorunları: Yangınların en yaygın sebebi, eskiyen tesisatlar, kısa devrelere yol açan kemirgenler ve sisteme uygun olmayan yetersiz sigorta veya kaçak akım rölelerinin kullanılmasıdır.
Isıtma Sistemi Hataları: Yangınlar, gerekli önlemlerin alınmadığı mutfaklar, şömineler, sobalar, elektrikli ısıtıcılar veya temizlenmemiş bacalardan kaynaklanır. Konut olarak kullanılan yapılarda LPG kullanımı da hızlı yangın yayılımına neden olabilir.
Dışsal ve Yapısal Sallantılar: Deprem veya büyük araçların yarattığı sarsıntılar nedeniyle oluşan baca çatlakları, yangının yayılmasına önemli katkıda bulunur.
İnsan Kaynaklı Hatalar: Ziyaretçiler, çalışanlar veya ikamet edenlerin dikkatsizliği (örneğin söndürülmemiş sigaralar) ile kaza veya ihmal yangınlara yol açar. Restorasyon sırasında alevli araçların (pürmüz) tedbirsizce kullanılması da sıkça karşılaşılan bir nedendir.
Yanıcı Yapısal Malzemeler: Geleneksel mimaride sık kullanılan, zamanla kuruyup yanmaya daha elverişli hale gelen ahşap malzeme, yangının hızla büyümesini sağlar.
Yangın Yayılımını Hızlandıran Boşluklar: Bağdadi duvar ve tavanlar ile kablo ve boru tesisatları için bırakılan şaftlar gibi dikey ve yatay boşluklar; alev, ısı ve dumanın yapının farklı ve uzak noktalarına kolayca yayılmasına imkan tanır.
Diğer Yapısal Etmenler: Çatılarda biriken kuş gübreleri yanıcıdır ve genellikle tek hacim olarak tasarlanan çatılarda çıkan yangınlar zor söndürülür, müdahale sırasında kullanılan su ise alt katlara zarar verir.
Örnek Vakalar: Notre Dame Katedrali'ndeki tadilat sırasındaki kısa devre ve alarm sistemi hatası ile Haydarpaşa Garı'ndaki elektrik kablolarının ıslanmasından kaynaklanan kısa devre ve restorasyon ihmali, çoklu risk faktörlerinin felakete yol açtığı önemli örneklerdir.
TARİHİ BİNALARDA YAPISAL YANGIN GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Tarihi yapıların yangına karşı direncini artıran yapısal önlemler, özellikle bakımsızlıktan kaynaklanan malzeme yıpranmaları nedeniyle büyük önem taşır. Yapısal güvenlikte temel konular; taşıyıcı sistemlerin bütünlüğü, yangını sınırlama amaçlı yangın bölmelendirmesi, kullanılan malzemelerin yangın performansı ve güvenli tahliye koşullarıdır.
Yapı Malzemelerinin ve Sistemlerinin Performansı
Malzemelerin yangına karşı davranışı iki kritere göre ölçülür: malzemenin kendisinin yanmaya karşı tepkisini belirten “yangına tepki” (yanmazlık sınıfı) ve bir sistem oluşturduğunda ne kadar süre dayanacağını gösteren “yangına dayanım” (süre bazında). Bu performans hem kültürel varlığı korur hem de binadaki insanların güvenli tahliyesi için kritik süre sağlar. Restorasyon çalışmalarında, mevcut durumu güçlendirmek veya yenilemek amacıyla seçilen tüm ürünlerin akredite laboratuvarlarda test edilmiş ve performansı kanıtlanmış olması esastır. Elektrik kaynaklı yangın riskini azaltmak için, ahşap kısımlarda kullanılan elektrik kablolarının en az 60 dakika yangına dayanıklı olması ve tercihen çelik boru içinden geçirilmesi gerekir. Ayrıca, tarihi yapıların çatılarının toz ve kuş gübrelerinden temizlenmesi, yangının yayılmasını engellemek için hayati öneme sahiptir. Ahşabın korunmasında kolay parlayıcı ve yanıcı maddeler yerine, zor alevlenici kaplamalar tercih edilmelidir.
Taşıyıcı Sistem ve Yangın Bölmelendirmesi
Bina taşıyıcı sisteminin temel görevi, tahliye ve itfaiye müdahalesi süresince ayakta kalmaktır. Geleneksel olarak ahşap taşıyıcıya sahip tarihi binalarda, yangın yükü ve kullanıcı sayısı yüksek olan (örneğin okul, yurt, hastane) zemin üstü kat kullanımları yönetmelikle kısıtlanmıştır. Topluma açık, çok katlı yapılarda ise ahşap ana taşıyıcıların restorasyon sırasında en az 90 dakika yangına dayanıklı şekilde yalıtılması zorunludur. Yangın bölmelendirmesi, bir mahalde çıkan yangının belirli bir süre boyunca o alanda sınırlandırılmasını ifade eder. Yangının çıkma ve yayılma ihtimali yüksek olan yerler (mutfak, kazan dairesi, teknik odalar, şaftlar) öncelikli olarak yangına dayanıklı olarak planlanmalıdır. Mevcut duvarların yıkılıp yeniden yapılması mümkün olmadığında, taşıyıcı yükü artırmayacak şekilde alev geciktirici boyalar veya panellerle mevcut yapının yangın dayanımı artırılmalıdır. Bitişik nizam yapılaşmada binaları ayıran duvarların da yangına dayanıklı olması şarttır.
Güvenli Kaçış Yollarının Düzenlenmesi
Kaçış yolları, binadaki herkesin güvenli alana ulaşana kadar yangına karşı direncini korumalıdır. Kaçış merdivenlerinin sayısı ve genişliği, binanın kullanım amacına ve maksimum kişi sayısına göre belirlenir ve tarihi binalar için belirlenen özel ölçülere uyulmalıdır. Tarihi yapılarda merdivenlere koridor veya hol gibi bir geçitle ulaşılıyorsa, yangın güvenlik holü yapma zorunluluğu esnetilebilir. Kullanıcı sayısının 100 kişiyi geçtiği katlarda, çıkış kapılarının kaçış yönüne açılan panik bar sistemine sahip olması gerekmektedir. Tahliye stratejileri belirlenirken, yönetmelikle belirlenen maksimum kaçış mesafelerine de dikkat edilmelidir.
TARİHİ YAPILARDA AKTİF YANGIN GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Algılama ve Uyarı Sistemleri
Tarihi yapılarda can güvenliği ve yapının korunması için yangının mümkün olan en erken aşamada tespiti büyük önem taşır; zira erken müdahale şansı kaçırılırsa küçük bir yangın bile hızla felakete dönüşebilir (örneğin Notre Dame Katedrali’ndeki alarm gecikmesi ciddi tahribata yol açmıştır). Yapı büyüklüğünden bağımsız olarak, kültürel mirasın korunması adına otomatik algılama sistemlerinin kurulması zaruridir, zira bu binalarda her zaman insanlı kontrol mümkün olmayabilir. Üreticiler bu özel yapılar için tarihi dokuyu bozmayacak şekilde, kablo görüntüsünü engelleyen pilli, şerit veya ışın tipi dedektörler gibi özel çözümler geliştirmiştir. Kurulan bu sistemlerin düzenli bakım prosedürleri aksatılmamalıdır; zira yangın anında kaybedilen her dakika hasarın boyutunu artırır.
Söndürme Sistemleri
Yangın tespitini takiben hızlı ve doğru söndürme eylemi hayati önem taşır, zira yangınların çoğu başlangıç evresinde kontrol altına alınabilir. İlk müdahaleyi portatif söndürücülerle yapan personelin, yangın türüne uygun söndürme ajanını kullanma konusunda eğitimli olması şarttır. Personelin bulunmadığı tarihi binalarda, itfaiye gelene kadar kontrol sağlayan otomatik söndürme sistemleri tercih edilmeli; yönetmelikler zorunlu kılmasa bile yapı riskine uygun sistemler kurulmalıdır. Suyun yetersiz kalacağı veya zarar vereceği yüksek voltaj odaları gibi alanlarda otomatik gazlı söndürme sistemleri kullanılırken; tarihi dokuyu korumak amacıyla, geleneksel sistemler yerine daha az su kullanan ve ince borularla kolay montaj imkanı sunan su sisi söndürme sistemleri öne çıkar. Su sisi, daha az su ihtiyacıyla hem etkin söndürme sağlar hem de tarihi malzemelerin su hasarını en aza indirir.
TARİHİ YAPILARDA ALINMIŞ YANGIN GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Tarihi yapılarda alınan yangın güvenlik önlemleri, kültürel mirası korumak için aktif ve pasif tedbirlerin birleştirilmesini zorunlu kılar. Özellikle suyun vereceği zararı en aza indiren su sisi söndürme sistemleri, hassas sanat eserleri içeren müzeler ve ahşap yapılar için ideal bir çözüm olarak öne çıkmaktadır. İtalya’daki galeriler ve Norveç’teki ahşap kiliseler üzerindeki çalışmalar, su sisinin (özellikle 60 µm çapındaki damlacıkların) yangın yayılımını kontrol altında tuttuğunu, sıcaklığı hızla düşürdüğünü, radyant ısıyı engellediğini ve Halon gibi zararlı kimyasallara çevre dostu bir alternatif sunduğunu göstermiştir. Ancak Çin’deki Budist tapınaklarındaki ghee lambaları üzerindeki deneyler, su sisinin ilk uygulamada alev boyutunu geçici olarak artırabileceğini, bu nedenle akışın tüm alanlara ulaşmasının önemini vurgulamıştır.
Yapısal önlemlerin yanı sıra yönetsel ve teknik tedbirler de şarttır. En yaygın yangın nedenleri olan eski elektrik sistemleri, bakımsız bacalar, mutfaklar ve kasıtlı kundaklama risklerine karşı düzenli risk değerlendirmeleri yapılmalı ve kapsamlı bir yangın yönetim sistemi oluşturulmalıdır. Restorasyon gibi riskin arttığı süreçlerde alevli ekipman kullanımından kaçınılmalı, kasıtlı yangınlara karşı kamera sistemleri ve giriş kontrolleri uygulanmalıdır. Sonuç olarak, tarihi yapıların güvenliği için geleneksel önlemlerle birlikte yangın dedektörleri, portatif söndürücüler ve su sisi gibi modern, alternatif sistemler kullanılmalı; risk değerlendirme yöntemleri ve mevzuatlar sürekli iyileştirilmelidir.
ULUSLARARASI YANGIN YÖNETMELİKLERİNDE TARİHİ YAPILARIN YERİ
Uluslararası yangın yönetmelikleri ve standartları, tarihi yapıların özgün mimari ve kültürel değerini korurken etkin yangın güvenliği sağlamayı temel ilke edinmiştir. Amerika’da NFPA 909 ve 914 gibi özel standartlar, sadece binanın değil, içindeki kültürel varlıkların da korunmasını merkeze alır ve sistemlerin yapıya zarar vermeden entegrasyonuna rehberlik eder. İngiltere’deki düzenlemeler, Avrupa genelindeki CFPA-E No. 30 rehberi ve İtalya’daki çok katmanlı sistemler; risk analizi, erken algılama, özel tahliye planlaması ve yapıyı bozmayacak kompartmanlama gibi yönetsel ve teknik önlemleri önceliklendirir. Almanya’daki VdS 2171 gibi yönergeler ise risk analizini elektrik tesisatları ve yanıcı malzemeler üzerinden özelleştirilmiş önlemlerle birleştirir.
Birçok ülke (Fransa, İspanya, Körfez ülkeleri, Japonya) su hasarı riskini en aza indirmek amacıyla, geleneksel su bazlı sistemler yerine gazlı, buharlı veya su sisi gibi alternatif söndürme teknolojilerini teşvik etmektedir. Bu sistemlerin ve alarm cihazlarının montajı, yapının estetik bütünlüğünü bozmayacak şekilde gizli kablolama ve görünmeyen çözümlerle entegre edilmelidir. Japonya ve Güney Kore gibi ahşap yapıların yaygın olduğu ülkeler, su sisi ve termal sensörler gibi çözümlerle yangın güvenliğini artırmaya yönelik özel kılavuzlar yayımlamıştır. Ortak olarak, tüm bu uluslararası yaklaşımlar, restorasyon ve tadilat süreçlerinde yangın güvenliği kriterlerinin mimari koruma ile birlikte düşünülmesini zorunlu kılmakta, tahliye yollarının ise görünürlük ve güvenlik standartlarına uygun, ancak tarihi dokuyu bozmayacak şekilde dikkatle düzenlenmesini gerektirmektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Tarihi binalarda yangın güvenliğini sağlamak, bu değerli yapıları korumak ve milli mirasımızı gelecek nesillere aktarmak için kritik öneme sahiptir. Yangın, bu tür yapılar için yapısal özellikleri nedeniyle en büyük tehlikelerden biridir. Alınacak kapsamlı önlemler yangını tamamen ortadan kaldırmasa bile, çıkma olasılığını ciddi oranda azaltır ve çıktığı anda kontrol altına alınmasına imkân verir. Zira insan faktörünün olduğu her yerde risk kaçınılmazdır. Bu sebeple, tarihi yapıların restorasyonundan günlük kullanımına ve işletilmesine kadar her aşaması potansiyel bir risk unsuru barındırır. Eğer bir yapı müze gibi topluma açık olarak kullanılıyorsa hem teknik sistemler hem de işletmesel kurallar (örneğin kontrollü ziyaretçi kabulü) eş zamanlı olarak uygulanmalıdır. Özellikle restorasyon çalışmalarına başlamadan önce risk değerlendirmesinin yapılması zorunludur.
Yangın güvenliği önlemleri alınırken, tarihi özelliklere zarar vermemek temel bir prensip olmalıdır; bu, kurallara körü körüne bağlı kalmamak anlamına gelir. Ulusal ve uluslararası standartlar rehberlik etse de güvenlik tedbirleri planlanırken tarihi dokunun korunması sürekli akılda tutulmalıdır. Bu dengeyi sağlamak için, binanın yapısına özgü yangın mühendisliği çalışmaları ile performansa dayalı güvenlik çözümleri tasarlanmalıdır. Hatta, mevzuatın zorunlu kılmadığı durumlarda bile, yangın güvenliğini en üst düzeye çıkarmak için mevcut tüm imkanlar değerlendirilmelidir.
Şantiye® Dergisi ve Dijital Platformları
Daha iyi yapılar için...
10 Aralık 2025
Türkiye'nin en ESKİ ve en çok ZİYARET EDİLEN şantiyesi: ŞANTİYE®...
İnşaata dair "KAYDADEĞER" ne varsa... 1988'den bu yana...
Şantiye®nin ürettiği, derlediği ve yayınladığı içeriklerde öncelik “KAMUSAL YARAR”dır...
Ve yayınlanan içeriğin “ÖZEL” olmasına özen gösterilir...
BASILI DERGİ + E-DERGİ + SANTİYE.COM.TR + SOSYAL MEDYA + DİJİTAL PLATFORMLAR...
İnşaat sektörünün buluşma noktası Şantiye®, “Güven”i temsil eden “Basılı bir Yayın” olma özelliğinin yanı sıra yenilenen web sitesi, Turkcell Dergilik ve Türk Telekom E-Dergi gibi mobil uygulamalardaki varlığı, 42 bin E-Bülten abonesi ve 100 bin sosyal medya takipçisi-bağlantısıyla inşaat sektörünün en önemli iletişim platformlarından biri olmaya her ortamda devam ediyor... 1988'den bu yana...
Şantiye® ayrıca yapı sektörüne "Şantiye'nin Yıldızı Ödülü", "Yılın Yeşil Yapı Malzemesi / Teknolojisi Ödülü" ve "Şantiyeden Kareler Fotoğraf Yarışması" gibi farklı organizasyonlarla da katkı sunuyor.
Şantiye®nin son sayısı da dahil 1988 yılından bugüne kadar yayınlanan TÜM SAYILARINA E-Dergi olarak göz atmak için lütfen tıklayın...
Şantiye®, başta ABONELERİ olmak üzere 2020-2025 yıllarında ilan veren firmalar ABS Yapı, Akyapı, Alumil, Anadolu Motor (Honda), Alkur, Ak-İzo, Altensis, Arbiogaz, Aremas, Arfen, Artus, Assan Panel, Asteknik, Atos, Batıçim, Baumit, Bentley Systems / Seequent, Betek, Betonblock, Borusan CAT, Bosch Termoteknik, Bostik, BTM, Buderus, Bureau Veritas, Chryso, Çimsa, Çuhadaroğlu, Çukurova Isı, Deutsche Messe, Duyar Vana, DYO, Efectis ERA, Ekomaxi, Elkon, Emülzer, Eryap, Filli Boya, Fixa, Fullboard, Form Endüstri Ürünleri, Form Endüstri Tesisleri, Form MHI (Mitsubishi Heavy Industries) Klima, Garanti Leasing, GF Hakan Plastik, Gökçe Brülör, Grundfos, Hannover Fairs, Hilti, IQ Alüminyum (by Deceuninck), İNKA, İntek, İpragaz, İstanbul Teknik, İzocam, İzoser, Kalekim, Knauf, Knauf Insulation, Komatsu, Köster, Kuzu Grup, LG, Marubeni, Masdaf, Master Builders Solutions, MBI Braas, Meiller Kipper (Doğuş Otomotiv), Messe Frankfurt, Messe München/Agora Tur., Mekon, Mitsubishi Chemical, Molecor, Nalburdayim.com, NETCAD, ODE, Ökotek, Özler Kalıp, Özpor, Panasonic, PERI, Pimakina, Polyfibers, Polyfin, Prefabrik Yapı / Hekim Holding, Prometeon, Ravago, Rehau, Saint Gobain Türkiye, Samsung, Saray Alüminyum, Schüco, Selena (Tytan), Sentez Mekanik, Serge Ferrari, Shell, Siemens, Sistem İnşaat, Soudal, Sika, Şişecam, Temsa, TMS, Tekno Yapı, Türk Ytong, Tremco illbruck, Urtim, Vaillant, Vekon, Viessmann, Wermut, Wielton, Wilo, Winsa, XCMG, Xylem ve ZF'nin değerli katkılarıyla hazırlanmaktadır.
ABONE OLMAK İÇİN
Bir yıllık abonelik bedelimiz olan 2.100 TL (6 Sayı, KDV Dahil)'yi TR70 0001 0008 5291 9602 1550 01 IBAN no’lu hesabımıza (Ekosistem Medya) yatırıp; ardından dekontu, açık adresinizi ve fatura bilgilerinizi (şahıs ise TC kimlik no; firma ise vergi dairesi-numarası) santiye@santiye.com.tr adresine e-posta veya 0532 516 03 29 no’lu telefona WhatsApp / SMS aracılığıyla ulaştırabilirsiniz.
